ترجمه و شرح رساله حقوق امام سجاد

حق النفس

حقی است كه نفس و جان انسان بر وی دارد و رعایت آن بسیار ضروری است .

 در این‌باره امام سجاد(ع) می‌فرماید :

وَ اَمَّا حَقُ نَفْسِكَ عَلَیْكَ فَاَنْ تَسْتَوْفِیَها فِی طَاعَةِ ٱللَّهِ عَزَّوَجَلَّ

حق نفس بر تو این است كه او را در راه اطاعت خداوند بكارگیری

مهم ترین حق بر عهده انسان بعد از حق الله، حق النفس است .

 نفس ما محل اتصال ما به خداست مشروط بر اینكه بندگی او را بپذیریم .

همه آنچه با ما ارتباط دارد اعم از اعضا و جوارحمان اعمال و رفتار ما دارای حقند .

حق الناس

به حقوقی گفته می شود كه در ارتباط با دیگران است و شامل حفظ جان و مال و آبروی افراد است .

حق الله و حق الناس از مسایلی است كه در قرآن جایگاه ویژه ای دارد و در بسیاری از آیات نماز بعنوان نماد حق الله در كنار زكات بعنوان نماد حقوق مردم ذكر شده است.

طولانی ترین آیه قرآن كریم نیز راجع به حق الناس است.

برخی روایات اهمیت حق الناس را از حق الله مهم تر دانسته اند زیرا حق الناس ، حق الله هم هست ولی حق الله حق الناس نیست. هركس گناهی بكند فقط طرفش خداست و دیگر بر كسی بدهكار نیست اما اگر كاری كند كه حق مردم ضایع شود خدا هم مدعی است .

امامان شیعه(ع) عبادتی را برتر از ادای حق مومن ندانسته و مدیون ماندن و خیانت در حق دیگران را دور از شان مومن معرفی كرده‌اند . در شب عاشورا امام حسین(ع)به اصحاب خود فرمود: كسانی كه حق الناس بر گردنشان است در لشكرگاه او نمانند. در نتیجه کسانی که به مردم بدهی داشتند از سعادت ابدی برای همیشه محروم شدند.

در حدیثی از رسول اكرم(ص)آمده است

كسی كه قدرت پرداخت حق دیگران  را دارد ولی امروز و فردا كند، هر روز در پرونده‌اش معادل گناه یك داروغه ظالم ثبت می‌شود.

شدیدترین حال انسان در قیامت را وقتی می‌دانند كه مستحقین زكات و خمس جلوی انسان را گرفته و بگویند: خداوندا! این شخص خمس یا زكات مالش را به ما نپرداخته ، پس خداوند از حسنات این شخص به آنها عوض می دهد.

از منظر دین حق الناس اختصاص به مال مردم نداشته و جان و آبروی افراد نیز در بر می‌گیرد . حتی ترساندن یا ناراحت كردن بیجای مردم نیز حق الناس شمرده شده است كه مجازات سختی در قیامت به دنبال دارد و از طعنه زدن یا بردن آبرو یا افشای اسرار او نیز به شدت نهی شده است.

 ظلم بر مردم و حق الناس از عوامل مستجاب نشدن دعاها در دنیاست. بنابر تصریح امام علی(ع) عظیم‌ترین حقی كه خداوند بر انسانها واجب كرده است حقوق متقابل حاكم و مردم است و مهم ترین حق در حق‌الناس بر اساس این رساله نیز حق رهبر عالی جامعه اسلامی و مردم است .

سند رساله حقوق 

منابع حدیثى كه به طور کامل، رساله حقوق امام سجاد(ع) را  ثبت كرده‌اند، عبارتند از:

 تحف العقول، از ابن‌شعبه حرانی( م  381 هـ . ق)

الخصال، شیخ صدوق (م 382 هـ . ق‌)

وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی (م  1104  هـ . ق)

الوافی، ملا محسن فیض کاشانی (م  1090  هـ . ق)

این ترجمه  از کتاب شریف «الخصال» می‌باشد که از جهت نسخه و سند کاملتر از مابقی است.

ثابت‌بن دینار مشهور به ابوحمزه ثمالی (متوفی سال 150 هجری) راوی رساله حقوق است و یکی از چهره‌‌های معروف و با عظمت عرفانی و معنوی شیعه است.

ابوحمزه محضر نورانی چهار امام معصوم(ع) یعنی امام سجاد (ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) را درک کرده و از ایشان درس آموخته است.

فضل بن شاذان از امام رضا(ع) روایت کرده که ابوحمزه در زمان خود مانند سلمان یا لقمان در زمان خودش بوده است.

اندکی تامل درباره شخصیت این دو بزرگوار مانند سلمان و لقمان که ابوحمزه به آنان تشبیه شده عظمت وی را بیش از پیش آشکار می‌سازد و این سخن امام (ع) نشان از کمال و حکمت ابوحمزه دارد.

ابوحمزه ثمالی اهل کوفه بوده و علاوه بر رساله حقوق و تفسیر قرآن به نام «النوادر» و دعای ابوحمزه ثمالی که در شب‌های نورانی ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود از او روایت شده است.  سند این روایت به این شرح است:

 علی‌بن‌احمد موسی(ع)، از محمد اسدی، از جعفربن‌محمدبن‌مالک فزاری، از خیران بن داهر، از احمدبن‌علی‌بن‌سلیمان جبلی، ازپدرش، از محمدبن علی، از محمدبن فضیل، از ابی‌حمزه ثمالی نقل کرده که این رساله از علی‌بن‌حسین(ع) است که آن را بیان فرمود.

ویژگی‌های این كتاب

در این کتاب متن اصلی حدیث را از کتاب شریف «الخصال» شیخ صدوق(ره) آوردیم که از جهت نسخه و سند کامل‌تر از ما بقی است.

این کتاب بر اساس کتاب «قصص و عبر من رسالة الحقوق» تدوین شده است ولی این کتاب تنها ترجمه کتاب فوق نیست، بلکه ترجمه و تالیف است و جنبه تالیفی کتاب بیشتر است.

قسمت‌هایی از کتاب که با عنوان شرح آمده و برخی از داستان‌ها از نویسنده کتاب یعنی اشرف الزهیری است که توسط فاضل ارجمند جناب آقای دکتر محمد حسین احمدیار ترجمه شده است، ولی سایر مطالب و احادیث  از منابع مختلف انتخاب و در این‌جا آورده شده است.

در ترجمه متن حدیث سعی زیادی صورت گرفته که ترجمه‌ای روان و سلیس در اختیار خوانندگان قرار گیرد و موجب بهره‌مندی همه خوانندگان فراهم شود.

امید است این تلاش ناچیز مورد قبول حضرت ولی‌عصر(عج) قرار گیرد.

اَللَّهُمَّ عَجِّلْ لِوَلِیِکَ ٱلْفَرَج

وَ اَعِنَّا عَلَیٰ تَأدِیَةِ حُقُوقِهِ اِلَیْهِ